Біз қазіргі әлемдегі Ислманың мәні мен рөлі, әр адамның, қоғамның өміріндегі діннің алатын орны және өткені, бүгінгісі мен келешегі жайлы әңгімелер қатарын жалғастырамыз. Бізбен әңгімелесуші Ресейдің Ислам Комитетінің төрағасы Гейдар Джемаль.

-Бүгінде сөз болатын әңгімеміз барынша күрделі. «Егер сен ақылды болсаң, сен неге қайыршысың?» деген сөз бар емес пе. Әлемдегі көптеген дамыған елдерде Исламды ең көп уағыздайтын мемлекет жоқ. Бұл неліктен?

- Сіз қойған бұл сауал өте орынды әрі жиі қойылады, өйткені Батыс пен Ислам әлемінің инфрақұрылымының сәйкессіздігі, экономикалық жағынан салыстырғанда Исламның пайдасына шешілмейтін мәселе болып отыр. Әрине, үнемі бұлай болған жоқ, тіпті 16-17 ғасырларда, тіпті 18-ғасырдың өзінде Батыстың Ислам әлеміндегі үстемдігі қатты болғандығын атап өтуіміз керек. Алайда, бұл алғаш рет 1799 жылы Наполеонның Египетке кіруімен анықталады. Бұл инфрақұрылым жоспарындағы әскери ұйымдардың, жерлердің жұмылдыру мен қайтаруға қабілеттілігінің сан қырлы өркениеттілігін көрсетеді. Бір өркениет төрткіл, артиллерия және т.б., ал басқасы «аттар көшкіні» іспетті.

17- ғасырдың өзінде-ақ Совет Одағы НАТО-ға үстемдік еткені сияқты Осман халифаты да Еуропаға үстемдік жүргізіп отырды. Ал бұл ең үлкен ірі мемлекет, айтайын дегенім Осман халифаты баршамызға үрей тудырды.

Осман халифатының әскери және өркениетті үстемдік етуі кезеңі жайында шындық пен үстемдіктің объективтілігі туралы сауал туындағанда ғана алғашқы қиыншылығы анықталды. 1682-ЖЫЛЫ Ян Собески (польша-литва княздығының королі) Вена қақпасында түріктерді тоқтатты.

Бұл Османдықтаро мен Исламдықтардың Еуропаға кіруінің соңғы сапары еді. Бұл шамамен бұрынғы уақытта болған оқиға емес еді.

Біз қазіргі заманғы мемлекеттердің экономикалық дамуы Исламды басып алуы жайлы сөз еткен кезде, баса назар аударатынымыз, олардың өнеркәсіптік және капиталистік дамуы 200 жылдан астам уақытты қамтиды. Бұл жаппай тауар өндірісі, сериялы өндіру, адамзат технологияларынан, қолөнершілер тобынан, қолмен еңбек етушілерден бөлек, тым алысырақ еді. Алғашқыда бұл мануфактуралар, XX ғасырда- толассыз өнеркәсіп, конвейер, «Форд» т.б., яғни көптеген адамдар өнеркәсіптен кейінгі кезеңге ақпараттық, қоғамдық кезеңде, шебер дамыған технологиялар мен интеллектуалды кезеңдерге экономикалық басымдықтар туралы пікірді жатқызбайды. Себебі, бұл сауал тұрғылықты халық үшін де, көптеген басқа адамдар үшін де тосын жағдай болды.Кімді кім басып озары белгісіз. Ал инфрақұрылым: көп қабатты үйлер, ұшақтар, жер асты жолдары, көлік жолдары, түрлі ақылды машиналар өндірісінің технологиялары және т.б.-бұл енді басқа іс, басқа мәселе, бұларды ашық, анық еш дайындықсыз көруімізге болады.

Өндірістік түрдегі капиталистік қоғам орнату үшін халықты еңбекке жұмылдырудың адамзаттық емес техникаларын қолдану керектігі жайлы өзіңе есеп бере білсең болғаны. Қазіргі заманғы капитализм деген не? Бұл қоғамдық техникаларды жұмылдыру, адамдар легін ұйымдасқан шарасыздыққа мәжбүр ету, адамдарды еңбекке қатаң байлау, яғни экономикалық және экономикалық емес ынталандырулар, мысалы, ақшаға табыну сияқты әрекеттер бар жерде жат жүйеге қатаң байлау жасалынып жатады. Ақшаға қысылу мен шаруалардың көптеп кедейленуінің өсуі салдарынан қалаға қарай көшу мен өз еңбектерін мануфактураларға сатудан басқа амалы қалмайтыны анық.Бұл халықтың халықтың осындай еңбекке жұмылуына және өнеркәсіптік өркениеттің алға жылжыуына «жақсы» амал.

Ислам мұндай адамзатқа тән емес технологияларды дамытуды ешқашан қолдаған жоқ, және Ислам әлемінде тіпті ең қатал деген әміршілер мен сұлтандардың кезінде де шаруа топтарын саналы түрде кедейшілікке ұшырату мен қалаға көшіру жайлы саясат ұстанатын басшылар болған емес. Ең танымал мысал ретінде мынаны айта кетейік, мемлекеттік капитализмді алайық, ол социализм деп аталған Сталиннің ұжымдастыру кезеңі. Бұл Батыс жолының жүз жылдың орнына он жыл болып келетін жедел қарқынмен таралу кезеңі. Бұл жағдайда не болады? Ең алдымен, шаруа жұмыстардың іріленуі, оларды ұжымдастыру, тәжірибелік құлдық еңбек үшін ГУЛАГ-ты құру және 34-жылға дейінгі артық жұмыс күшін бүтіндей жеп қою сияқты жағдайлар мүлде болмаған, көптеген жұмыс күшін қалаға жіберу сияқты саясат жүргізілді. Бірақ капиталистік жолмен жүруде бәрі де жедел қарқынмен іске асырылған жоқ.

Ислам ешқашан шаруаларды қудаламайтын және Исламда мұндай құқық жоқ, болғанда емес. Қайсыбір Ислам басшыларының арасында Англиядағы шаруаларды жерсіздендіру және соның нәтижесінде жұмыс күшін тегі қолдануға әкелген әрекетттерді тіпті де елестете алмаймыз. Ислам әлемінде мұндай басшыларды ешкімде қолдамайтын еді, өйткені төменгі тапқа адамгершілік жоғары еді. Бізде, екінің бірі, не техникаларды жұмылдырумен айналысасыз да барлығы тәртіппен құрастырылып, өндірістік көлемде көптеген шәйнектер мен үтіктердің үлкен көлемі өндіріледі, не сіз өзіңіз жұмыс істеп жүрген адамдарға адамгершілікпен қарап, олар өз беттерінше өмір сүреді. Олай болған жағдайда, кешіріңіз, сіз экономикалық жағынан алғанда көк шөптер, сарқырама, гүлдер, дастарқанда нан, және де сіз бір жерден компьютер не джип-черокиді сатып алып жатырсыз. Яғни, бұл жерде басқарушы таптардың төменгі таптарды өздерінің пайдасы үшін қандайда бір артық май шығару үшін терлетіпқинайды деген сауал туындайды. Ислам өз халқын қысып қинаған жоқ. Ислам басқа жолды таңдады. Өнеркәсіптік кезең өтті, бүгінгі таңда, өнеркәсіптік тауар өндірісі әлем шегінен шеттеп барады және де Исламдық емес әлем шетіне бара жатқанын ескеру керек. Солай бола тұрса да, Батыс жаңа интеллектуалдық экономика деп аталатын ортаға кіреді, мұнла қандайда бір екі адам ешқандай артық шығынсыз компьютерде отырып-ақ тауар өндіреді, ал мысалы өндірілетін тауар құны бұлар сататын тауар құнынан екі есе арзан. Мұны кофе және басқа да азықтарды өндіру жоспарынан көре аламыз. Бұл мейлінше баламасыз айырбас болса да, бүгінгі күнде ол нарық факторы болып отыр. Ал бұл тақырып аясында Ислам әлемі де өте қалыс қалып отырған жоқ, тым артта қалған әлем емес. Өйткені ислам әлемінің алғашқы жинаған қоры баяғыда-ақ өтіп кеткен. Ол мамандар дайындауға қор жинай алады. Бұл жерде Ислам санасы Батыс әлемі ғалымдарының дәстүрлі технологтары, инженерлері ойларының алдында күтпеген басымдық береді. Міне сондықтан да, ақпарат идеясына, табиғат ақпаратына, ойлау технологиясында Ислам әлеміне көзқарас жаңаша және оадн да кейбір қажетсіз қорлар да бар. Бүгінгі таңда Батыс әлемді жүйелі түсінудің қирауы, шыншыл философияның, табиғат философиясының қирауынан жапа шегіп отыр. Бұл күнде Батыс ойлары бәрінен де бас тартып, модернизмнен кейінгі кезеңге кіруде, олармен ойыншық ойнағандай, интеллектуалды құндылықтарды тежеп тоқтатып жатыр. Ислам модернизмнен кейінгі кезеңнен қатаң сақтандырылған, яғни Ислам кеңістігі интеллектуалдық құндылық өнімін ең жоғары деңгейде сақтап отыр.

Сондықтан да Батыс өз өркениетінің гректердің Платон мен Аристотельден мұрагерлікке қалған дағдарысында тұрған кезінде Ислам табиғатты танып білу, әлемді түсіну мәселелерінің озық, жаңа технологияларын қалыптастыруда, сондықтан, сонымен қатар физика мен математикаға да жаңа қырынан енуге ммүмкіншілігі бар. Ал бұл ақырындап бөлініп жасалатын жұмыс, өйткені көптеген Исламға сенуші индиялықтар бүгінде физика және математика саласында көрнекті Жаңашылдары, ойлап тапқөыштары болып, жатыр, бірақ, өкінішке орай, американың лабораторияларында жұмыс істейді.

- Сіз қалай болу керектігі жайлы кең көріністі табиғат суретін салдыңыз, ол үшін не керек, басшылар еркі керек пе?

- Рахмет, әңгімемізді келесі санда жалғастырамыз.