Газета «Наш Мир»

Сирияның жергілікті уақыты бойынша, сыртта түнгі сағат төрт, Мұсылман күнтізбегі бойынша Рамазан айының басталуы. Мұсылмандардың өздерінің айтуынша, ораза тұту мен дұға қылудың және Құранды ұғу айы.

Түсіну керек, қанша уақыт, Рамазан айы кезінде оның ерекше қызметтерін орындауға, маған бір адам, иман келтірушілерді таңғы намазға және ораза тұтудың ұзақ та, ауыр күндерінің алдындағы ас пен суды қабылдауға оятуға көмектесті.

Қолында қолөнер әдісімен жасалған кішкене дағырасы (барабан) бар, (алюминий тәрелкеге теріні кереді, ыдыстың түбі ырғақпен әуен шығару үшін аспаптың беті болып қызмет етеді). Ол белдемше-шалбарын – сирияның ұлттық киімін, кестелеген көкірекшесін, жоғары жағына орамал жамылып, ортаазиялықтардың тақиясына ұқсайтын ақ телпек (оны тарбуш деп атайды) киіп алып, өзінің бекітілген аймағында, сергек әуенмен тарсылдатып, «Аллахқа мақтау келтіріңдер» деп қатты айқайлап, әрлі-берлі жүреді.

Ұйықтап жатқан аймақтарға оның айқайлаған дауысы алыстан естіліп, иман келтірушілерді тәтті ұйқысынан оятып, таңғы намаз бен ерте тамақтанудың уақыты басталғанын хабарлайды. Бұдан кейін оларға кешке дейін бір жұтым су ішуге, бір тілім тамақ жеуге, жақсы көретін әйелін сүюге болмайды.

Әдеттегіден өзгеше жұмысты орындап жүрген жігіттен, ол кім және біздің өлшеміміз бойынша, өмірден төтенше жұмысты қалағанын қызықтап сұрадым. Өзінің жетім екенін, ата-анасының тұрмыстық апат кезінде қайтыс болғанын, бұрын көрші Ливанда бір американ әйелде жүргізуші болып істегенін, сосын оның кетіп қалғанын, елдегі жағдайдың шиеленісіп, қайтадан Сирияға оралғанын айтып берді. Жыл сайын Рамазан айын сол аймақтарда өткізіп, өзіне жақсы таныс адамдарды төсегінен тұрғызып, сол үшін оған сараңдық жасамай, алғыстарын айтады. Әр отбасы, әр үйде, осы айдың әр күнінде жергілікті ақшамен бестен он долларға дейін береді, осыдан кейін табысы әжептеуір көбейеді. Аймақтың тұрғындары тағы киім сатып әперіп, ол соны киіп алып, Рамазан айының түнінде өзінің иелігіндегі жерлерді шолып аралап шығады.

Көптеген басқа араб елдерінен, көрші Иорданиядан да, Персид жағалауының елдерін санамағанда, әртүрлі конфессиядағы адамдардың тату қатар өмір сүріп жатқан жерінде, Сирияда, Рамазан айында ораза тұтуды сақтамағандарға толықтай адал ниетпен қарайды. Соған қарамастан, Дамаскіде мұсылман аймағында, ең бастысы барлық кафелер мен ресторандар көбінесе күндіз жабық болады немесе жұмыс істейді, бірақ ораза ашудың ортақ уақыты болмайынша, ифтарға дейін берілмейді, христиан аймағының қоғамдық орындарында әрқашан шөліңді және аштығыңды баса аласың.

Әйтседе, бұл оғаш болмаса да, барлық өзін құрметтейтін христиан аймағының ресторандары да ифтарға дайындалады: үстелді жаяды, күн батқаннан және кешкі намаздан кейін белгілі уақытта ораза тұту күнінде ашыққан келіп-кетушілер солай қарай ағылады.Таң қаларлығы, солардың көбі – христиандар.

Олардың ішінде, мұсылмандармен бірге жұмыс істеп жүрген, ораза тұтқандардың азабын күшейтуді қаламай, оларда бір күн ағымында су мен тамақты қолданудан бас тартады.

Мысалы, дамасск аймағындағы Абу Руманеде бірлесіп қажылық етушінің біреуі немесе кішкене шеберхананың жұмысшылары солай істейді. Исламға тәубе келтіретін және Рамазан айын сақтайтын, ортақ іс жасап жатқан өзінің жолдастарының сезімін сыйлап, шеберхана үйінде (ғимаратында) тамақ және су ішпеу үшін, жұмыс уақыты кезінде, үйіне түскі тамақ ішуге кетеді. Оңай ұғынуға болады, оған Рамазан айы оңайға соқпайды, әдетте олардың кішкене шеберханасының үстелінен стақандармен ыстық шай үзілмейтін.

Ораза тұтудың бір күнінен соң, ас қабылдауға – ифтарға жолдастары кеткен кезде, ол өзі жалғыз жұмыс істейді. Тамақ ішіп келіп, өзінің христиан-серіктесін ауыстырады. Міне, Рамазан айы кезіндегі олардың осындай қызық дәстүрлері бар, бірақ, егер бұл ай басталмаған кезде, олар әртүрлі дінге тәубе ететінін шешу мүмкін емес еді.

Сирияның көптеген христиандарына рамазан айының салт-дәстүрлері ұнайды, жұмыс күнінен кейін олар барлығы отбасыларымен адамдар салтанатты түрде мол болып дастархан мәзірі жасалынып тұрған ресторандарға келеді: онда сирияның дәстүрлі әртүрлі жеңіл тамақтары, салаттар, кебаптар әдемі болып жайылып тұрады.

Тамақтардың тізімі барлығына да бірдей, кейде екінші бірнеше асты және тәттілерді таңдағанда басқаша болады. Ораза тұтудың ұзақ күніне кейінгі ауыз ашу, дәстүрлі құрма салынған тәрелкеден қабылдау барысында басталады.

Аңыз бойынша, Рамазан айы кезінде, құрмамен Мұхамед пайғамбар қоректенген. Қазіргі заманғы араб ғалымдары мен дәрігерлерінің кеңес беруінше, ораза тұтушылардың өзінің кешкі асын құрма қабылдаудан бастағаны дұрыс, ол ең пайдалы өнім деп есептейді. Египет дәрігерлерінің бірі тағамды жеудің алдында оншақты құрмадан жеу керек, ол бір күнгі ораза тұтуды жоғалтқан күніңізді дереу қалпына келтіреді деп кеңес береді. Құрмада адам организміне қажетті барлық пайдалы элементтердің жиынтығы бар.

Маған Рамазан айын үш араб елінде өткізуге тура келді: Ливанда, Египетте, Сирияда, ол барлық жерде өзінің ерекшеліктерімен көрінеді.

Египетте Рамазан кәдімгідей оқиға болды, ол барлық адамдардың өмірін қайтадан өзгертіп, мерекелік жалқаулық және күн батар алдындағы ерекше әбігерлік, олардың өміріне үлкен қуаныш элементтерін енгізді.

Ораза тұту айы қуанышты істің қандай да бір түсін алып жүрді. Осыған дәлел ретінде менде әлі күнге дейін, Каирде арба айдаған баладан сатып алынған, көңілді қалпақ сақталынып тұр. Шошақ төбелі, түрлі-түсті қағаздан жасалынып, шапито циркінің сайқымазағының (клоун) қалпағына ұқсас болатын. Оның шошақ төбесінің басынан түтікше болып оралған темекі қағазы тұрады, оның бір ұшынан үрлесең, жоғарыда шарықтап қағаз серіппе тарқатылады.

Біздің кезімізде ондай қалпақтар жоқтың қасы, дұрысы, кешкісін қараңғылық түскен соң, адамдар тамаққа тойып, шөлін қандырып алады, үйлерінде немесе көптеген мерекелік шатырларда, кешкі уақыттағы діншіл адамдардың әңгімесі кезінде, таң атқанша ішіп-жеуге болады. Қараңғылық қоюланған кезде, барлық адамдар жаюлы тұрған үстелдерге асығады, көшеде келе жатсаң, ашық аспан астында орнатылған, ең қарапайым ыдыспен және сондай қарапайым кәдімгі адамдар үшін дайындалған аспен жайылған үстелге жиі шақыру аласың, олар өтіп бара жатқандардың бәрін шақырып сыйлауды өздерінің парызы деп есептейді. Рамазан айындағы тәртіп осындай, «аш болған» күннен кейін қараңғылық түскен мезгілде ешкім кішкене болса да аштық сезімін сезбеуі керек.

Сирияда рамазанның салттарын құрметтеу мемлекеттік деңгейде қолдау табады. Күнде мұсылмандардың ораза тұту айы кезінде басты мешітте, елдің тарихи көрікті орны болып саналатын, Омеядо мешіттерінде аз дегенде, 40 мың адамға арнап ораза ашқызу ұйымдастырылады.

Негізінде осы айдың әр кешінде кедей адамдардың тоқ болуына кепілдік береді. Кейбір әуесқойлар қатарындағылар ифтарды – осындай салтанатты атмосферада, айтып жеткізе алмайтын, кең және мешіттің жайлы жерінде қабылдап жүруді ұнатады.

Ерлер, әйелдер, балалар – барлығы ынтық болып отырған уақытты – қасиетті күннің аяқталуын күткен кезде, мешіттің ішінде немесе сыртта жерде отырады.

Біртіндеп қараңғылық қоюлана түседі, осы кезде Дамаскінің Касьюн тауынан көтерілген қатты дауыспен зеңбіректер атылады. Осы құбылыстан кейін қаланың барлық жағынан біртіндеп мешіттерден азаншының өз әуендеріне салған үндеулері жоғарылап үдей түседі.

Рамазан айының тағы бір күні артта қалды. Барлық адамдар өздеріне арнап дайындалған тамақтарын алады, ифтар басталады...

Аударған Гүлназар Шеналықызы