$IMAGE1-right$ Газета «Наш Мир»

     «Ізгі Амал» Қоғамдық  Бірлестігінің  идеологиялық платформасының  төңірегіндегі қызу айтыс бойынша талқыласақ,  қоғамдық бірлестіктегі нақты салмақтың қарқындау бағытына деген қатынас- бір мағыналы емес.Жас ерлер мен әйелдердің көзқарастарының, ақсүйектер қоғамының айтарлықтай бөлігін мақұлдаған сияқты көрінуі, сол сияқты иман келтірушілердің арасындағы қақпайласуларудың мәні неде? Atyraunews.com  сауалдарына «Ізгі Амал» ҚБ-нің  атқарушы директоры Талғат Есенкулов жауап берді.  

      -Талғат! Соңғы кезде «Ізгі Амал»қоғамдық бірлестігі Қазақстандағы діни жағдайдың белсенді түрде баяндалуына байланысты өзіне назар аударды. Сіздер тек ғана ЖАҚ- ның назарынан бойларыңды аулақ ұстамадыңдар, керісінше –Интернет кеңістігінде ерекшеленіп көріндіңдер, конференциялардың жұмысына белсенді қатыстыңдар, Қазақстанның қалаларына дін ілімімен шұғылданушыларды (теологтарды) шақырдыңдар. Тек ғана мақұлдаумен көрінбей, өздеріңе қандай мақсат қойдыңдар, бірақ бірнеше діни ағымдар өкілі жағынан сынның отынан, бірінші кезекте имандықтардан қалай өттіңдер?

                  «Ізгі Амал» - діни бірлестік емес,бұл қоғамдық бірлестік екенін, мен тез ескертіп айтқым келеді. Біздің әрекетіміздің  мақсатының бірі ретінде біз діни –экстремистік идеологияға қарсы жұмыс жасаймыз. Біз Атырауға және басқа да қалаларға беделді лекция оқушыларды шақырамыз, көптеген діни ілім мектептерінің көзқарасы бойынша діни жағдайларды баяндау біздің әрекетіміздің бағдарламасына кіреді. Дін және Діни ілімді оқыту - бұл әр түрлі нәрселер.Күнделікті біздің қақтығысып жүретініміз- бұл ең кең мағынадағы дін. Егер «дін» терминінің астарын түсінгіңіз келсе, осы ұғымды ойлап тапқан, бұл сөздің мағынасына римляндар мен гректер не еңбек сіңірген, онда бәрі түсінікті болып шыға келеді. Дін - бұл қағида, адамның барлық өмірлік жүйесін байланыстыратын және қоғаммен бірге, бұл қағида, барлық жүйені жұмыс істеу мен дамуға мәжбүр етеді. Дін түсініксіз, эзотериялық болуы мүмкін, бірақ ғылыми ұтымды, зиялы да болуы мүмкін. Мысалы, адамгершілік- зиялылық, бірақ бір мезгілде діни қағида, барлық қазіргі заманғы құқық, мемлекеттік, халықаралық қатынас, экономика жүйесін байланыстыратын. Жеке адамның дара адамгершілік-ойшылдық бейнесі, қоғамдық ұйымдастыру,мемлекет-бұның бәрі қағида сияқты  діннен шыққан нәтиже. Діни ілімді оқу немесе оны философиялың зиялы ғылыми жүйесімен ауыстыру-жекелеген халықтың деңгейінде қағиданы түсінуде  келіспеушілік танытады. Діни ілімді оқыту және философиялық мектептердің пікірлері сансыз, әр түрлі. Ешқайсысы Ақиқаттың шексіз түсінігін игеріп алуға талаптана алмайды. Өкінішке қарай, соңғы кезде біздің халқымыздың арасында діннің, философияның, эзотериканың  сауалдарының ыңғайын білуде соқыр сенімі басымдау болып тұр. Тергеу жүргізу сияқты, секталардың санының өсуі, діни рәсім құрылысы бұзылған(деструкциясы), діни ағымдар, солардың бәрі қалмастан осы және басқа жоспарда да шектен шыққан көзқарастарды жақтаушылар (экстремисттер) болып табылады. Осы бағыттағы біздің әрекетіміз, біздің тілегіміздің негізінде діни білімді оқытушылар мен философтардың шақыруы бойынша, халықты Ақиқаттың әр түрлі ұғымдарымен таныстыру, былай айтсақ, елдің көзін ашу. Біздің ойлауымызша, дін мен философия тақырыбына қатысты, рухани өріске байланысты мәселелер  ғылыми мағына беруді қажет етеді. Мысалы, діни ғылыми жүйе жағдайында, біз түпдеректерге қайта оралу қажеттігіне сенеміз.

         Сонымен біз «Ізгі Амал» мемлекет дәрежесіндегі идеологиялық жағдайға шындап қам жеудеміз.Біз әр түрлі конференциялар, талқылау клубтарының жұмыстарына үнемі қатысып тұрамыз, саясаткерлер және зиялылармен кездесіп, өзіміздің көзқарасымызды жеткізуге тырысамыз.

          «Ізгі Амалдың» ақпарат кеңістігіне қатынасуына келсек, онда ол қоғам жағынан мынадай түрдегі ақпараттарға - ғылыми, алаламайтын және әділ сұраныс арқылы  айтқанды істеген.

                     Өкінішке қарай, соңғы кезде біздің халқымыздың арасында діннің, философияның, эзотериканың сауалдарының ыңғайын білуде соқыр сенімі басымдау болып тұр. Тергеу жүргізу сияқты, секталардың санының өсуі, діни рәсім құрылысы бұзылған(деструкциясы), діни ағымдар, солардың бәрі бірі қалмастан осы және басқа жоспарда да шектен шыққан көзқарасты жақтаушылар(экстремистер) болып табылады.  

        Барлық мәселердің ең маңызды негізі болып, біздің көзқарасымызша, идеология немесе егер қаласаңыз Саналар, Халық санасы, мемлекет, қоғам Санасы болып саналады. Бұл жоспардағы Сенімнің потенциалы орасан зор.Біз Сенім туралы айтқан кезде, біз оны дәстүрлі діни түсінікпен, дәстүрлі нанымдар мен конфессионалдың  құрамында болумен байланыстырмаймыз.Мына жалпы қабылданған мағынадағы «сенім» бұл соқыр бірдеме, мирас болып қалған, саналы және санасыз түрде енгізілген.

      «Сенімнің» дәстүрлі ұғымы адамдардың рухани өрісін түсініксіз, жұмбақ, ақыл жетпейтін қатынастарға негіздейді.Бұл жерде тәрбие, жалынды романтизм, ырықсыз сезімдер басқарушы рөл атқарады.Біз Сенім атауына ерекше мағыналық мән береміз. Ақыл мен Тәжірибеге негізделген, біз оны Сендіру  сияқты түсінеміз. Бірақ бұл жүйеге тағы бір элемент қосамыз- Шындық. Ақыл мен Тәжірибе біз үшін материалдық дүниені, осыны игеру үшін негіз болып табылады. Шындық бізге саналы, материалдық қатысы жоқ өзгешеліктегі сауалдарға жауап береді. Егер біздің біліміміздің қайнар көзі (эмпиризм) мен ақыл-парасаттылығына негізделген ғылыми әдіс, бізге жеңіске жетуге жол ашады, сонымен Шындық мақсатты көрсетеді. Түсінікті, қазір біздің айтып тұрғанымыз, бәрінен бұрын Құран.Сонымен бірге, Библияның заңды деп танылған (легитимность) тақырыптарына жол береміз, Торалар және Евангелия сияқтыларға.

     Бұл  жерде болмыс туралы метафизикалық ілім бойынша, сөз адам кеңістігіндегі шапшаң тіршіліктің қайсібір мағыналық құралдарға, логикалық ойлаудан, тәжірибеден тыс философиялық ағымдағы туыстыққа қатысы туралы айтылады. Құран мен Библияның жолдарында сақталынған ақпараттар, адамның дүниені ұғынудағы мейірімсіздік саңылауын жауып тұратын элементтер қызметін атқарады. Ғылыми дүние тануды тексеретін философиялық тарау бойынша (гносеология), Сендіру адамдардың дүние тануының мақсатты болжалдау өрісінде шектелгенін білдіреді.Басқа сөзбен, адамның екі дүниеде де табысқа жететін қоры жеткілікті, бірақ қай бағытта жүрсе де оған Құдай берген шындыққа Жетекші керек. Шындықтың басты элементі Бір Аллаһтың, Бәрін Бағындырушының, Жасаушының ой-санасы болып табылады.Ой-сананың айналасында Оның Құдіреттілігі, Білгіштігі және Бүкіл Адалдығы жұлдыздар жүйесінің бірдінді дүние танымымен айналады. Адам мақұлық, жігерсіздік материясынан жасалынған соң, өзінің табиғатында былыққа, кері кетуге бейім, жалқаулық, қорқақтық, қайырымсыздық, білімсіздік, ашкөздік, күншілдік, немқұрайдылық, әйел және еркек жандылық- оны зұлымдыққа еріксіз көндіретін, оның материалдық табиғатының көрінісі.Сонымен адамда, оның тіршілігіне екінші элемент бөлінген – Аллаһтың әмірімен жіберілген Рух. Бұл материалдыққа қатысы жоқ қарсы бөлшекті бұзып өту үшін, зұлымдықты жеңу және мейірімділікті орнату үшін негіз болады.

          Біздің болжауымызша, бүгін дүниеде болып жатқан планетарлық өзара алмасу ақпарат процестері, халықтың ұлттық ұқсастығын үйлестіруді және өшіріп тастауды белсенді жүргізді, басқаша бұл процестер «бүкіл жер шарын қамтитын» деп аталады. Нақты біздің Қазақстанның ұлттары үшін осы қарқынды уақытта берік рухани құндылық пен өнегелі бағдарды ұстағаны өте маңызды. Ал оны тек ғана Сенім, түсініксіз дүние мен эротикаға байланысы жоқ Сенім ғана бере алады. Осымен біздң барлық идеологиямыз құрылады.   

            Халық өз бетінше өздері үшін Құдай берген Шындықты қаншалықты ұғынып және ашып алады ?Құпия емес, оларға дәстүрлі талдап және түсінік беруді кәсіби діни қызметкерлер өздеріне алады.  

     Біз сенімдіміз, әрбір адам оны делдалдарсыз және түпдеректерге сүйеніп қабылдауы керек. Әр адам  Жаратқан Иемнің жаратылушысы және Бағыштау-Шындықты қабылдауда потенциал үлестірілген.        Бұған біздің сипатта бірнеше түсінік берушілер(комментатор)таласады. Міне, мысалға, түсінік берушілерге тәннің бірі www. atyraunews. com: «Жақында пайда болған  сондай сектаның бірі- «құраншылдар» сектасы. Бұл сектаға «Ізгі Амал» Қоғамдық Бірлестігінің  мүшелері кіреді. Олар дәл өздерінің  Құранға берген  түсінігін ақиқат деп санап және солардың сектасының артынан еру керек деп сендіреді».  

     -           Келіңіздер, «секта» деген түсінікті анықтайық. Әрине бұл атау өте-мөте шіркеулік-діни ілімді оқытудан пайда болған, дәстүрлік түсінуде бағыт дегенді білдіреді, үстемдік етуші діни идеологиядан айырмашылығы бар. «Секта» деген латын сөзі, христиандардың діни оқу шеңберінде пайда болған, грециялық мағлұматы- «діннен азғандық».  X ғасырға дейін бұл сөздер ешқандай негізсіз мағынада болды.қазір  тек альтернативтік дүние тануды алып және білдіріп жүр. Ары қарайғы бұл атаулардың мағынасының өзгеруі дауласумен байланысты, Христианстваның идеологиясы мемлекеттен қолдау алған кезде, христиандық қауымдар пайда болған. Ал мемлекеттік аппарат дүниеге өзгеше көзқарасты қаламайды, себебі оның мүлде басқа функционалдық міндеттері бар.  

     Біз Сенім атауына ерекше мағыналық мән береміз. Біз оны Ақыл мен Тәжірибеге негізделген Сендіру сияқты түсінеміз. Бұл жүйеге тағы бір элемент қосамыз – Шындық.  

     -   Орта ғасырларда Христианство діни қауымның идеологиясы ғана болып емес, сонымен қоғам бүтінімен (сөз Еуропа туралы болуда). Шіркеу иерархия қағидаларынан құрылған ұйым болып табылады, ал секта ұйымы діни мағынадағы дүниеге өзгеше көзқараспен толықтырылады. Дінге бөліну қауымдар арасындағы дауласуда қарқынды сипатқа ие болады (католиктер мен протестанттардың арасындағы).  Шіркеудің  сыртқы міндеттерін теріске шығаратын діни секталар, молокандар, солқылдақ шыбықтар, ескі дәстүрді ұстаушылар және тағы басқалар пайда болған кезде, тура осындай шығыс Христианствада да болып жатты. Сектаның мәселесі ашықтан-ашық дауласатын шамаға ие болды. Сонымен, «секта» атауының исламдық түбірі жоқ. Исламда діндердің ішіндегі бөлінудің саяси себебі болды.

        Мұсылман қоғамдарының ішіндегі соғыстар саяси сипаттың салдарынан болды. Саяси билікке қарсы күрес саяси өкімет дін басшыларының қолында болған мемлекет құрылысының қоғамдарында міндетті түрде топтық, қауымдық және тағы басқа наразылығын, Христианствадағы анологиялық егестерді туғызды, бірақ ислам әлемінің ішінде ғылыми және философиялық  тоерия жүйесіндегі егестер болған жоқ. Дәстүрлер мен салт жораларын атқару жағдайы- жанама. Омейядскідегі, Абассидскідегі және басқа да халифаттардағы алмастырулар- діни емес, саяси дауласулардың салдарынан. Бұл сосын еуропалық отаршылдардың келуімен, діни алаауыздықтың элементтері саяси дауласудың катализаторы ретінде пайдалана бастады.

         -Cіздің Ислам ағымында ешқашан  түпдеректер туралы егескен емес-Құранның өзінде де деп айтқыңыз келе ме?

       -  Ислам қауымының ішінде Құран жайлы таластар, әскери дауласуларға алып келген таластар жоқ және болған да емес. Иә, басқа себептер болды, бірақ Құранның өзі ешқашан дауласудың қайнар көзі болған жоқ.  Мысалға, кім біледі,  XVIII   ғасырдағы Мұхаммад ибн Абд әл- Ваххабаның оқуы ағылшындардың Осман империясына қарсы тұруы мен саудиттрадың ұлт азаттық күресі үшін идеологиялық саяси бағыт болып пайдаланылды. Ваххабизм мәселесі мынада, ол діни қасиетте пайдаланылмайды, саясаттың факторы сипатында пайдаланылады.

          Шын мәнісінде, «Ислам мәселесі» деп аталатын жанама кезеңнен шығады, оның нағыз Исламға ешқандай қатынасы жоқ. Халық Құранның мәнісін ажырата алмай, саяси дауласулардың себебін діни дәстүрлерден іздейді. Шын мәнінде бәрі керісінше. Дәл саяси мәселелерді қауым арасындағы  дауласулар туғызады. Сондықтан құрандық Исламда діни секталар жоқ және болуы да мүмкін емес, сол себепті «секта» исламдық емес мәдениетте өңделген. «Ізгі Амал» Қоғамдық Бірлестігін секта етіп көрсеткен кезде,  біз секта емеспіз деп жауап береміз, сонымен біз Сенімнің көмегімен дүниені ұғынуға тәрбиелейміз, оның қайнар көзі, бәріміз мойындаған  Құдайдың берген Шындығы. Біз дәстүр, салт жоралар мен дәстүрлердің сауалдарына жоламаймыз, бірақ кейбіреулер осыған оралуға мәжбүр етеді.Бұл ең бастысы емес, бастысы- иман келтірушілердің назарын Құранның өзіне аудару. Біз Сенімге ойдың ғылыми әдістерімен сүйенеміз,бұл  дәстүрлі мағынада дін емес. «Дін» атауын түсінудің астарында шіркеу иерархиясында әлеуметтік институт және кәсіби дін басылар, әлеуметтік қабаттар сияқты жазылып шығарылған. Біз абыздық институтқа қарсы барлық көрсетулермен алға шығамыз.  

     -           Егер сауалды асыра сілтегіңіз келсе, бетін толықтай жапқан немесе керісінше өзінің әдемілігін бар дәрежеде көрсеткен қызға қызығуға, оны сынауға, айыптауға  сіз ниет  ете алмайсыз?

       (Ұзақ үнсіздіктен кейін) – Біздің ұйғарымымызша, адамның сыртқы бейнесі туралы сауал діни таластың  немесе дін ілім оқудың қақтығысуынан болуы мүмкін емес. Құран әйелдердің киіміне біршама, әжептеуір төзімділік көрсетеді, Исламға қолайлы өрістегі дресс-код бізге үйреншікті болған кавказ үлгісінде әйелдер киімін, пуритандық-саудтық немесе ирандықтардікі сияқты түрлендіреді. Бастысы – киімде арандатушылық болмау керек. Бұл діни сауал деп ойламаймын, дәлірек бұл әлеуметтік этика сауалы.

                                                                                            Жалғасы бар...