Газета «Наш Мир»

Қандай ауызша сөз болсын белгілі мағынада тұрады. Иман келтірушілердің сөздік қорында «Алланың құлы», «Раббының құлы» деген эпитеттер берік қалыптасқан. Исламдағы құл деген дәстүрлі сөз арабтың «абд» сөзінің аудармасы, бұл сөздің де мағынасы сондай: малай, құл. «Абд» сөзі «абада» сөзінің түбірінен жасалынып, мынадай мағына береді: қызмет ету, иілу, бас ию, сыйлау, табыну (Барановтың сөздігі). Барлық мағыналарға сүйене отырып, бұл сөздің екі негізгі түсінігі жақсы көрінеді: қызметші және құл. Мүмкін, біреулер үшін бұл сөздердің мағыналық жағынан айырмасы шамалы болып көрінеді, бірақ оларды талдап, біз бұл сөздің бір мағыналы жағына бейімделеміз.

      Құл сөзін әдетте еркі, таңдауы жоқ, бишаралық, ынжықтықпен байланыстырады. Құл – құқығынан айрылған және иесінің жеке меншігі болған адам.

       Қызметші да белгілі кіріптарлықпен байланысты, бірақ құл сөзімен салыстырғанда, оның шамалы еркіндігі мен құқығы бар. Қызметші  жақсы жұмыс істегені үшін, ақысы жоғарылайтынына үміттенеді. Қызметші біреудің қызметіндегі жүрген адам. Кім бір нәрсеге қызмет етуге ұмтылса, соған жету үшін жұмыс істейді.

       Құранға жүгіне отырып, құл сөзінің қосымша «рикаабун» және «малякат айман» деген екі мағынасын таптық. «Рикаабун» «ракабату» сөзінің көпше түрі, мойын, құл, мойын деген мағынаны білдіреді. Оның түбір сөзінің мағынасы «ракаба» болады, бақылау, аңду, қадағалау, байқау деп аударылады.

      «Малякат айман» екі сөзден тұрады: «малякат» - билік ету,  «айман»- оң қол.

       Контексте «рикаабун»  және «малякат айман» сөздерін қолдану, адамдардың басқа адамдарға тәуелді болатынын көрсетеді.

      Тақуалық бетіңді шығыс пен батысқа бұрғаныңда емес. Кім Аллаға, Ахирет күніне, періштелерге, Нұсқауға, пайғамбарларға иман келтірсе, жақындарына, жетімдерге, жолаушыларға, қайыршыларға, құқықсыз адамдарға (рикаабун) өз мал-мүлкін жақсы көре тұра беретін болса, солар нағыз тақуалар. Намаз оқуын жалғастырып, тазалайтын шығын беріп тұратын. Кім келісімге келіп, барлық кезде шыдамдылықпен орындаса: басына іс түскенде, жоқшылық кезінде және зияншылық кезінде. Бұлар адал жүретіндер, олар қырағы.  (Құран, 2:177).

       Садақа кедейлер, қайыршылар үшін ғана, Алланың белгілеп бергені бойынша, жүрегінде жауапкершілігі бар осылармен жұмыс істейтін, Алланың жолына түскен кезбелерге, борыштыларға, құлды (рикаабун) азат еткендерге. Алла –Бәрін Білуші, Дана. (Құран, 9:60).

        Иман келтірушілерге иман келтірушілерді өлтіруге болмайды, қатесі болса ғана. Кім қателесіп иман келтірушіні өлтірсе, егер оны садақа ретінде таратпаса, онда иман келтірген құлды (рикаабун) азат ету үшін, отбасы құн төлейді. Егер саған жауласқан халықтың ішінен шыққан иман келтіруші болса, онда иман келтірген құлды (рикаабун) азат ету үшін, оның отбасына құн төлейді. Бұларды таба алмаса, Алланың алдында тәуба ету үшін екі ай ораза ұстауы керек. Шындығында, Алла-Бәрін Білуші,  Дана.

(Құран, 4:92).

        Алла сендерге уәде етіп, жеңілтек жасағандарың үшін жаза бермесе, онда Ол сендерді уәде байласқандарың үшін жазалайды. Мұны өтеу үшін, өз отбасыңды орташа немен тамақтандырсаң, солай ондаған кедейлерді тамақтандырып немесе киіндіріп, немесе құлды (рикаабун) азат етесің. Мұны таппаған болсаң, үш күн ораза ұстайсың. Бұл-жаза сендердің ант етіп, уәде де тұрмағандарың үшін. Өз анттарыңды қорғаңдар! Алла өзінің белгілерінде осылай түсіндіреді! (Құран, 5:89).

       Өз әйелдерін «анамның арқасысың» деген сөзіне сүйенсе, екеуі қосылудан бұрын бір құлды (рикаабун) азат ету керек. Осылай сендерді иландырады. Сендердің не істегендеріңді Алла біліп отырады. (Құран, 58:3).

       Тікшіл болу саған нені береді? Ол құлды (риқаабун) азат ету. (Құран, 90:12-13).

        Егер сен жетімдерге әділетсіздік жасаймын деп қорықсаң, өзіңе ұнайтын әйелдің екеуіне, үшеуіне, төртеуіне үйлен. Егер әділетсіздік жасаймын деп қорықсаң, онда біреуін ғана немесе күңдеріне (малякат айман) үйленіңдер. Бұл жалтарудан жақсы. (Құран, 4:3).

         Аллаға қызмет етіңдер, Оған ешкімді қоспаңдар, ата-анаңа, жетімдерге, кедейлерге, жақын көршіңе, бөтен көршіңе, көрші тұратын досыңа, жолаушыға және биліктеріңде болғандарға (малякат айман) жақсылық жасаңдар. Шындығында, Алла тәкаппар мақтаншақты жақсы көрмейді.

(Құран, 4:36).

        Алла сендердің іштеріңнен біреуді байлық пен енші арқылы жоғары көтерді. Кімге көп енші берілсе, олар өздерімен теңестірмес үшін, оны өздерінің құлдарына (малякат айман) бергісі келмейді. Олар Алланың рахымшылығын жоққа шығарғаны ма? (Құран, 16:71)

       «Абд» сөзі негізінде пайғамбарлар мен адамдардың арасындағы еркіндігі барларға  қатысты қолданылады.

        Ол айтты: «Мен (Иса) - Алланың қызметшісімін. Ол маған Нұсқау берді және мені Пайғамбар қылды». (Құран, 19:30).

        Біз Дәуітке Сүлейменді бердік, ол жақсы қызметші еді. Шындығында, ол – бағынышты! (Құран, 38:30).

        Шындығында, ол (Иса) - тек қызметші, Біз оған рахымшылық сыйлап, Израилдің балаларына үлгі болу үшін жібердік. (Құран, 43:59).

       Алланың қызметшісі (Мұхаммад) шыққан кезде, олар оның төңірегінде тығыз тобырмен жиналуға дайын болды.(Құран, 72:19).

      Ей, Нұқпен бірге түсірілген ұрпақтар. Шындығында, ол тәуба етуші қызметші еді. (Құран,  17:3).

      Әрине, барлық адамдар Аллаға тәуелді, бірақ Жаратқан Ием бізге таңдау еркіндігін берген. Халық құлды ешқашан өзінің аймағының басшысы қоймайды, бірақ біздің Жасаушы Адамды жерде басқарушы етіп қойды.

      «Абд» сөзін қызметші деп түсінуде, аяттардың мағынасы анық ашыла бастады.

        Жын мен адамдарды тек өзіме қызмет ету үшін жараттым. (Құран, 51:56).

         Бұл аятта түбірі «абд» сөзінен алынған «абудуна» сөзі қолданылған. Бірақ оны құлшылық деп аударсақ дұрыс болмайды. Көбіне бұл сөзді құлшылық қылу, бас ию деп аударады, бірақ бұл түсінік адам ісінің өрісін кәдімгі рәсімділікке түсіреді. Қызмет қылу сөзінің мағынасы иман келтііретін адамның әрекетін кең спектрде қамтып көрсетеді. Жергілікті адамдардың иман келтірушілермен ассоциациясы көп шамада рәсімдерің жасаумен, аз шамада қоғамдық іс-әрекетпен, мемлекеттік қызметпен, құқық тәртіптерімен байланысты. Иман келтірушілер қоғамда әділдік орнатуға, арсыздықты жоюға міндетті.

    ...Сендердің іштеріңнен мейірімділікке шақыратын, жақтырмаған нәрседен тиятын және қабыл алған нәрсесіне бұйрық беретін үмбеті болсын. Бұлар - бақыттылар. (Құран, 3:104).

       Осылай Біз сендерден орталық үмбет құрдық, сендер адамдарға куәлік жасайтын, ал  елші сендер туралы куәлік жасайтын. (Құран, 2:143).

                                     Дайындаған Серік Рысжанов

                            Аударған  Гүлназар Шеналықызы